Co oznacza nazwa Westerplatte?

Położenie i ukształtowanie geograficzne Westerplatte

Westerplatte to wąski półwysep o długości około 2 kilometrów, położony u ujścia Martwej Wisły do Zatoki Gdańskiej, w północno-wschodniej części Gdańska. Geograficznie znajduje się na styku lądu i morza, w miejscu strategicznie istotnym dla kontroli nad wejściem do portu morskiego w Gdańsku. Od wschodu oblewa go Zatoka Gdańska, od zachodu – kanał portowy i Martwa Wisła, będąca dawnym głównym korytem Wisły.

Teren Westerplatte jest stosunkowo płaski i nizinny, z niewielkimi wzniesieniami sztucznego pochodzenia. 

Cały obszar półwyspu zajmuje obecnie powierzchnię ok. 22 hektarów i ma charakter historyczno-przyrodniczy. Znajdują się tam liczne pozostałości po dawnych umocnieniach, ruiny koszar, schronów oraz monumentalny Pomnik Obrońców Wybrzeża, z którego roztacza się widok na morze.

Etymologia nazwy Westerplatte - co oznacza nazwa Westerplatte?

Nazwa Westerplatte wywodzi się z języka niemieckiego – „Westerplatte” oznacza dosłownie „zachodni płat ziemi”.

„Wester” – zachodni,

„Platte” – płaski teren, płyta, półwysep lub wyspa.

Pierwsze wzmianki o tym miejscu pojawiły się już w XVII wieku. Był to wówczas niewielki obszar lądu na wodach Zatoki Gdańskiej – oddzielony od stałego lądu, dostępny głównie drogą morską. Nazwa została nadana przez niemieckojęzycznych mieszkańców Gdańska, który był przez wieki miastem hanzeatyckim o silnym niemieckim wpływie kulturowym i językowym.

Westerplatte w przededniu wojny

W latach 20. XX wieku, po zakończeniu I wojny światowej i podpisaniu traktatu wersalskiego, decyzją Ligi Narodów utworzono Wolne Miasto Gdańsk – terytorium formalnie niezależne, ale silnie związane gospodarczo i politycznie z Niemcami. Choć zamieszkiwane było głównie przez ludność niemieckojęzyczną, Polska otrzymała szereg praw w tym rejonie – m.in. nadzór nad koleją, pocztą oraz możliwość korzystania z portu gdańskiego dla własnego handlu morskiego. W praktyce jednak napięcia między Polakami a niemieckimi mieszkańcami Gdańska były stałym źródłem konfliktów i nieufności.

W świetle tych wydarzeń, w 1924 roku, Polska uzyskała zgodę Ligi Narodów na utworzenie na półwyspie Westerplatte Wojskowej Składnicy Tranzytowej (WST). Formalnie była to placówka logistyczna – magazyn uzbrojenia i amunicji, przeznaczony do tranzytu broni dla polskiego wojska przez port gdański. Jednak ze względu na niestabilną sytuację międzynarodową oraz narastające napięcia z Niemcami, placówka została potajemnie przekształcona w obiekt o charakterze obronnym. Wbrew ograniczeniom nałożonym przez władze Wolnego Miasta, Polska w tajemnicy rozbudowała umocnienia – powstały betonowe wartownie, ukryte schrony, stanowiska strzeleckie, a także linie telefoniczne pozwalające na dowodzenie całością obrony.

Załoga składnicy liczyła w czasie pokoju około 80 żołnierzy, ale w przypadku zagrożenia mogła zostać zwiększona do ponad 200 ludzi. Obroną zarządzało dowództwo wyznaczone przez Sztab Generalny Wojska Polskiego. Wszystkie działania były prowadzone z ogromną ostrożnością, by nie prowokować otwartej reakcji władz Gdańska lub niemieckiej mniejszości.

W kolejnych latach Niemcy coraz silniej domagali się likwidacji polskiej obecności wojskowej w Gdańsku. Westerplatte stało się punktem zapalnym – symbolem obecności i suwerenności Polski w regionie, który Adolf Hitler uznał za należny III Rzeszy. W propagandzie niemieckiej przedstawiano składnicę jako „ciało obce” w Wolnym Mieście, a żądania jej usunięcia nasilały się szczególnie w 1938 i 1939 roku. Gdy dyplomacja zawiodła, wojna stała się kwestią czasu – a Westerplatte miało stać się pierwszym celem agresji.

fot. Jacek Nieckarz/shutterstock.com

1 września 1939 – początek piekła

O świcie, 1 września 1939 roku o godz. 4:45, niemiecki pancernik szkoleniowy, który od kilku dni cumował w porcie gdańskim pod pretekstem wizyty kurtuazyjnej, nagle otworzył ogień w kierunku polskiej placówki na Westerplatte. Huk dział przebił ciszę poranka – był to pierwszy akt militarnej agresji II wojny światowej, który na zawsze odmienił bieg historii.

Salwy artylerii z pokładu okrętu, wspierane przez ostrzał z pozycji niemieckich na lądzie oraz ataki piechoty i saperów, miały na celu szybkie zdobycie składnicy. Niemcy zakładali, że zajęcie Westerplatte zajmie maksymalnie kilka godzin. Tymczasem natrafili na zaskakująco silny opór ze strony polskich obrońców, dowodzonych przez majora Henryka Sucharskiego oraz kapitana Franciszka Dąbrowskiego. Choć było ich zaledwie około 200, stawili czoła potędze niemieckiej armii – wspartej marynarką wojenną, lotnictwem (w tym nalotami bombowymi Luftwaffe) oraz oddziałami SS i formacjami paramilitarnymi SA.

Warunki walk były dramatyczne – teren Westerplatte był niewielki, podmokły, a żołnierze musieli przetrwać bez możliwości realnej pomocy z zewnątrz, z ograniczoną ilością amunicji, wody i żywności. Mimo to bronili się z niezłomną determinacją przez siedem dni, odpierając kolejne szturmy wroga. Ich postawa zyskała uznanie nawet wśród niemieckich dowódców, którzy przy kapitulacji wyrazili podziw dla ich odwagi i dyscypliny.

Ostatecznie, 7 września 1939 roku, wobec wyczerpania zasobów, niemożności dalszego oporu i troski o rannych, major Sucharski podjął trudną decyzję o kapitulacji. Westerplatte upadło – ale nie zostało pokonane w duchu. Obrona składnicy stała się pierwszym i jednym z najbardziej symbolicznych aktów polskiego oporu wobec niemieckiej agresji.

Co oznacza nazwa Westerplatte? - symbol oporu i odwagi

Westerplatte stało się symbolem niezłomności, odwagi i walki „do końca”. Choć upadek placówki był nieunikniony, opór obrońców miał ogromne znaczenie moralne i propagandowe.

Zachowały się liczne relacje, wspomnienia i poezja poświęcona temu wydarzeniu. Jednym z najsłynniejszych tekstów literackich jest wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego pt. „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte”.

I tu warto wspomnieć znany cytat z wiersza Gałczyńskiego:

„Kiedy się wypełniły dni
i przyszło zginąć latem,
prosto do nieba czwórkami szli
żołnierze z Westerplatte.”

Ten fragment pokazuje nie tylko tragizm, ale i patos sytuacji. Żołnierze nie umierają w hańbie – idą „prosto do nieba”, godni, wyprostowani.

Westerplatte w kulturze i literaturze

Obrona Westerplatte była inspiracją dla licznych dzieł literackich, filmowych i muzycznych. Oprócz wiersza Gałczyńskiego, warto wspomnieć o:

"Westerplatte" – film Jerzego Wójcika z 1967 roku.

Poemat "Westerplatte" autorstwa Zbigniewa Herberta, gdzie bohaterstwo ukazane jest w cieniu moralnej odpowiedzialności i ludzkiego dramatu.

Wspomnienia obrońców, m.in. „Westerplatte: w obronie prawdy” – publikacje historyczne pokazujące rozbieżności wokół postaci Sucharskiego i Dąbrowskiego.

Pomnik, muzeum i atrakcje turystyczne na Westerplatte

Po zakończeniu wojny Westerplatte stało się miejscem pamięci narodowej. W 1966 roku odsłonięto Pomnik Obrońców Wybrzeża, monumentalny symbol walki, który do dziś góruje nad miejscem bitwy. Co roku 1 września odbywają się tam uroczystości z udziałem najwyższych władz państwowych, wojska i społeczeństwa.

Dziś teren Westerplatte to nie tylko miejsce pamięci, ale także teren badań archeologicznych, muzeum plenerowe, a w przyszłości ma tu powstać nowoczesne Muzeum Westerplatte i Wojny 1939. Z jakich atrakcji warto skorzystać w czasie zwiedzania Westerplatte:

• Teren Westerplatte (półwysep) jest dostępny całodobowo, przez cały rok, bez ograniczeń wstępu. Można tu swobodnie spacerować, oglądać pomnik, umocnienia itp.
• Wartownia nr 1 (Muzeum Obrony Westerplatte) Czasowo zamknięta w okresie zimowym (zimą działać może tylko część ekspozycji) . Godziny otwarcia: zwykle od 9:00 do 17:00 Bilet obowiązuje przy wejściu do wnętrza Wartowni nr 1. Cena biletu: Bilet normalny i ulgowy – ok. 10 zł (również ulgowy). 
• Rejsy na Westerplatte (Żegluga Gdańska). Dla wygodnego dojazdu warto rozważyć rejs katamaranem. Odjazd: z Targu Rybnego. Godziny kursowania: codziennie od ok. 10:00 do 18:00 (co godzinę). Ceny : Bilet w jedną stronę – normalny 70 zł, ulgowy 55 zł, rower 45 zł. Bilet w obie strony – normalny 90 zł, ulgowy 70 zł, rower 60 zł.

Rekomendacje noclegów w okolicach Westerplatte 

• Blisko Westerplatte? Wybierz nocleg w Letnicy, dzielnicy Gdańska – pieszo dotrzesz w 15–20 minut.
• Blisko morza i wypoczynku? Rozważ nocleg w Brzeźnie lub nocleg w Stogach – blisko plaży.
• Chcesz więcej atrakcji? Noclegi w centrum Gdańska, który zapewnia dostęp do restauracji, muzeów i rozrywki, choć odległość wymaga dojazdu.

Jak widzimy, Westerplatte to miejsce wyjątkowe, które dla turystów stanowi bardzo ważny przystanek na szlaku polskiego patriotyzmu, a także doskonałą okazję do refleksji. Spacer po półwyspie to podróż w czasie, a widok z Pomnika Obrońców Wybrzeża stanowi jeden z najbardziej poruszających punktów widokowych nad Bałtykiem.